Τα Θεοφάνεια είναι μεγάλη γιορτή και τα έθιμα εορτασμού του έχουν ρίζες βαθιά κρυμμένες στο χρόνο.
Στο Παλαιόκαστρο της Χαλκιδικής διατηρείται μέχρι σήμερα το έθιμο των «Φωταράδων». Την παραμονή των Φώτων, μια ομάδα καλαντιστών εκλέγει τον «βασιλιά» της και μετά την επίσκεψή τους στην εκκλησία του χωριού, γυρίζουν τα σπίτια τραγουδώντας τα τοπικά κάλαντα. Ανήμερα των Φώτων, ο «βασιλιάς», ντυμένος με τσομπάνικη κάπα, και οι «Φωταράδες», ντυμένοι με την τοπική ενδυμασία και κρατώντας μεγάλα ξύλινα σπαθιά, χορεύουν στην πλατεία του χωριού.
Στην Καστοριά, τα Ραγκουτσάρια κρατούν 3 ημέρες με εκδηλώσεις καρναβαλιού, όπου όλοι μεταμφιέζονται σε ζώα ή σε άντρα ή γυναίκα. Αμέσως μετά τον αγιασμό των υδάτων, τα Ραγκουτσάρια ξεχύνονται κατά ομάδες στις γειτονιές της πόλης, τραγουδώντας και χορεύοντας σε μία μεγάλη παρέλαση.
Στα χωριά της Δράμας κάνουν παραλλαγές του εθίμων των «Αράπηδων», όπου μεταμφιέζονται με μαύρα ρούχα: μαύρες φλοκάτες, προσωπίδες και μάσκες από γιδοπροβιές. Ομάδες «Αράπηδων» κάνουν παρέλαση στους δρόμους υπό τους εκκωφαντικούς ήχους των κουδουνιών τους. Δύο αρχηγοί ομάδων παλεύουν μέχρι τελικής πτώσεως και στο τέλος μαζεύονται όλοι γύρω από τον πεσμένο αρχηγό σε μια μυσταγωγία, που τελειώνει με την ανάσταση του νεκρού και τον ιδιόρρυθμο ξέφρενο χορό όλων, που ακολουθεί.
Σύμφωνα με την παράδοση, η παράσταση αυτή συμβολίζει το θάνατο του Διονύσου από τους Τιτάνες και την ανάστασή του από το Δία και παράλληλα την χειμερία νάρκη της φύσης που είναι ο Χειμώνας και στη συνέχεια την ανάσταση της φύσης με τον ερχομό της Άνοιξης.
Στα νησιά μας, και κυρίως στη Σύμη και την Κάλυμνο, οι βουτηχτάδες βουτούν στη θάλασσα παρά το κρύο για να πιάσουν τον σταυρό. Όσο διαρκεί η βουτιά, οι ψαράδες με τις βάρκες τους σχηματίζουν έναν προστατευτικό κλοιό γύρω από τους βουτηχτάδες, που θεωρούνται οι τυχεροί της νέας χρονιάς που μόλις μπήκε!
Όπως κι αν γιορτάζετε εσείς τα Θεοφάνεια, χρόνια πολλά!